’उद्या आयुष्यांतनं उठणार्‍या नऊ गोष्टी’

’उद्या आयुष्यांतनं उठणार्‍या नऊ गोष्टी’ ही ना तक्रार अथवा वेदनांची यादी भविष्यांतल्या बदलांची आहे, नोंद घ्यावी अशी नांदी. पण ढळू नका चळू नका, खुशीत राहा, नि:शंक निचिंत आज तरी सुविधांची आपणा कुणाला नाही भांत आला दिवस मजेंत जगा, बदल तर होतच राहाणार, उत्क्रांतावस्थेंत, या पुढेही मर्कटांची पुच्छ गळूनच जाणार या ’नवां’ची नवलाई बहुधा आतां नुरली नि सरली ’गर’ सगळा संपून गेला आतां फक्त ’सालं’ उरली ..तर.. या, तुमच्या-माझ्या हयांतींत, कुणाला त्याच्यात्याच्या दृष्टिकोनाप्रमाणे आवडो वा नावडो, पण कालानुपरर्त्वें लोप पावत जाणार्‍या किंवा परिवर्तन पावत जाणार्‍या नऊ बाबी ’सुख’सोयी, ’रोजमराकी जिंदगी’ सुसह्य करणा‍‍र्‍या सुविधा, ...तुम्ही त्या बदलांसाठी तयार असा किंवा नसा... कुठल्या ? टपाल-कार्यालयहीन संज्ञापनाला सामोरं जायला तयार राहा. कारण त्यांची अर्थव्यवस्था इतकी ढासळलेली आहे कीं त्यांतून बाहेर पडण आणि फार काळ कार्यप्रवण राहाणं त्यांना यापुढ अवघड आहे. ई-मेल्‌, फेड्‌ एक्स्‌ आणि यूपीएस्‌ हया इतकया कमी खर्चिक आणि वेगवान संज्ञापन सुविधांनी, कागदी पत्रांच, टपालानं येणा-जाणार्‍या संदेश वहनाच जग जणू संपुष्टांत आणलं आहे. कारण आज अनावश्यक माहितीपत्रकांचा ’कचरा’ आणि कागदी बिलांची, धूळ खात पडणार अडगळ आणि रद्दी ह्या ’तापदायक’, या सदरांत मोडल्या जाताय्‌त ! धनादेश.. इंग्लंड्‌मधे, इसवीसन २०१८ च्या अखेरीपर्यंत, धनादेशाची बोळवण करण्याचे प्रयत्न सुरू झालेत या आधीच. कारण अक्षरश: कोट्यवधी डॉलर्स्‌ केवळ धनादेश वटविण्याच्या प्रक्रियेवर खर्च होण्याचा भार देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर दरवर्षी पडतो. क्रेडित्‌ कार्ड्स्‌चा वापर आणि संगणकाद्वारे व्यवहार या दोनीही पर्यायामुळे हळूहळू धनादेशांचा वापर बंद होत चाललाच आहे. आणि पर्यायानं टपाल कार्यालय सुद्धा या मुळं ’कार्यरहित’ होण्याचा संभव आहे. कारण तुम्ही तुमची देयक जर महाजालातर्फे मिळवत आणि भागवत असाल तर मग ती टपालाने देवाणघेवाण करण्याचा प्रयास वाचतो आणि पर्यायानं टपालकार्यालयांच बरचसं काम सुद्धा ठप्प होतं. वृत्तपत्र, नियतकालिक म्हणजेच दैनिक, साप्ताहिकं किंवा मासिकं... तुम्ही सांगा, तरुण पिढीच्या प्रतिनिधींपैकी कितीजन रोजचं वर्तमानपत्र किंवा एखाद नियतकालिक नियमितपणे वाचतांत ? हाताच्या बोटावर मोजण्याइअतके सुद्धा नाही. कारन त्यांना सकाळे उठून घाईघाईनं सगळी आन्हिकं उरकून त्यांच्या ’दफ्तरी’’ दाखल व्हायचं असतं. कुठून बिचार्‍यांना वेळ मिळणार ? कित्येकजण तर मुद्रित माध्यमांशी फारकत घेतलेलेचं असतांत. भविष्यांत ’दूधवाला’ आणि ’धोबी’ यांचीही हीच दशा होणार बहुधा.. म्हनजे तेही ’येणं’ हे लोक बंद करनार...म्हणजे दुधाच्या गोळ्या आंणि ’क्रीज्‌लेस्‌’ कापडाच्या ३/४ चड्या आणि 'टी-शर्टस्‌चा वापर वाढवून.. अहो तुम्हाला चल्त्ध्वनिसंचावर महाजाल उपलब्ध झाल्यावर कोण घरी ’वर्तमानपत्रांच्या घड्या उघदत-घालत बसनार ? उगाच रद्दी.. झालं, ? म्हणजे रद्दीवाल्यांच्या पोटावरसुद्धा पाय.. उध्या प्रकाशक आणि विपनक अ‍ॅपल्‌ सारख्या संस्थांबरोबर हातमिळवणीकरून ’मूल्याधिष्ठित’’ मजकूर-सेवा देण्याची संकल्पना राबवतील.. अं हं त्यांना ती राबवावीच लागेल अन्यथा देशोधडीला लागतील बिच्चारे ! पुस्तकं तुम्हाला वाटतय ना की तुम्ही तुमच्या हातांत पुस्तक घेवून त्याची पानं उलतत आरामांत वाचत पडून राहाल. मलाही, माझ्या आवडीच्या संगीता बद्दल तसंच वाटत होत. की माझ्याकडे ध्वनिचकती असेल आणि मी ती पाहिजे तेंव्हा वाजवून ऐकू शकेन. आणि तसं होतही होतं पण जोप्र्यंत मला आय%% ट्यून्स्‌वर, जवल जवल निम्म्या किमतींत तीच गाणी.. अगदी अद्ययावत.. ’उतरवून घेण श्यक्य झालं नव्हतं किंवा ते तंत्रज्ञान माहीत नव्हतं तोपर्यंत. आणि ते सुद्धा घराच्या बाहेर न पडता, विनासायास ! पुस्तकांच्या बाबतींतसुद्धा... माझ्याकडून लिहून घ्या की..तुम्हाला तोच अनुभव येणार आहे नजिकच्या भविष्यांत. विनासायास, घरबसल्या, महाजालांतल्या पुस्तकांच्या दुकानांत जावून पुस्तकांचे अभिप्राय, परीक्षणांचा तौलनिक अभ्यास करून, तुम्ही पाहिजे ते पुस्तक, निम्म्याहून कमी किमतींत वाचू शकणार आहांत महाशय ! आहांत कुठं ? फरक एवढाचं की पानं बोटांनी ’उलटा’यच्या ऐवजी तुम्हाला ती ’क्लिक्‌’ करायला लागणार आहेत. तुम्ही त्या मजकुरांतल्या आशयाच्या मध्यभागी विराजमान होत, आपण पुस्तक हातांत धरण्याऐवजी संगणक’ नावाच्या एका सुविधे समोर बसलो आहोत याचं कालांतरानं विस्मरण होणार आहे तुम्हाला, आणि एक दिवस या सवयीचेही गुलाम होणार आहांत. सर्वसामान्य दूरध्वनिसंच जोडणी: जर तुमचं कुटुंब एकत्र कुटुंब पद्धतीचं नसेल आणि तुम्ही दिवसांत, दूरध्वनिसंचाचा स्थानिक संपर्कासाठी खूप उपयोग करीत नसाल तर अशा परिस्थितींत, तुम्ही सर्वसामान्य दूरध्वनिसंच जोडणीऐवजी साहाजीकच, चलत्ध्वनिसंचालाच पसंती देणार ना ? कांही लोक केवळ ’सवयी’नं अशी जोडणी ठेवतांतही, पन त्यांच्या हे लक्षांत येत नाही की कांही अनावश्यक सेवांसाठी उगाचच त्यांना शुल्क भरावे लागतं. आणि बहुतेक सर्व चलत्ध्वनिजोडणीसंस्था तुम्हाला त्याच दरांत संपर्काची सुविधा देतांत. संगीत: नवनवीन संगीतकार गायक विविधप्रकारच्या सादरीकरणाचे अनेकविध आणि खरोखरंच अप्रतिम प्रयोग करून पाहाताहेत पण दुर्दैवाची गोष्ट अशी की, महाजालावरच्या उपलब्ध सण्गीताचं बेकायदेशीर ’अपहरण’ आणि वापर यामुळं ही सगळी सर्जकता, प्रयास वाया जातांत की काय अशी भीती वाटण्याइतकी परिस्थिती गंभीर झाली आहे. सद्यस्थितींत संगीत-तबकड्या निर्मिती संस्थांनासुद्धा पूर्वीचा उत्साह राहिलेला नाही आणि आणि चित्रवाणीच्या ’आक्रमणा’मुळं ’ध्वनिप्रक्षेपणा’ला श्रोता नाही. हव्यास यशस्वितेचा आणि मत्सर, यशस्वी झालेल्यांचा अशी दुधारी तलवार चालतेय ती मात्र सुरां’वर. शिवाय जुन्या जमान्यांतल्या गायक-गायिकांची गीतं अजून श्रोत्यांच्या मनांत रुंजी घालतायत हे आणखी एक कारण. संगीत मैफिलींची अवस्था याःउन कांही वेगळी नाही. या विधानांच्या पुष्ट्यार्थ, स्टीव्ह नॉपर्‌चं, स्वनाशाचा हव्यास.. "Appetite for Self-Destruction" हे पुस्तक वाचणं आणि "Before the Music Dies."या शीर्षकाचा एक लघुपट तुम्ही बघण आवश्यक आहे असं मला वाटतं ! चित्रवाणी: महाजालावर उपल्ब्ध असलेल्या कथापटांच्या प्रवाहा.. अं हं. धबधब्यामुळं लोकांचं त्यासाठी चित्रवाणीच्या छोट्या पडद्याला शरण जाणं, चित्रपटगृहांत तिकिटं काढून जाण्यापाठोपाठचं बंद झालय जवळ पास ! शिवाय चित्रपटांव्यतिरिक्त, विविध मनोरंजक खेळ..आणि ’बरंच’कांही संगणकावर केवळ कांही ’क्लिक्स्‌’च्या अंतरावर हात जोडून उभं असतांना कोण फुकाचे कथापट पाहाणार ? praaim^^ Taaim^^' असा आता मुळी राहिलाच नाहिये..शिवाय चित्रवाणीच्या पदद्यावरचे तद्दन भिकार कथापट, दरचार मिनिटांनी चार मिनिटे पहाव्या लागनार्‍या निरर्थक, निरुपयोगी जहिराती यांचा उबग आतां सर्वसामान्य जनतेला येवू घातलाय. आतां हळूहळू चित्रवाणी वाहिन्यांनी गाशा गुंडाळायला हवा कारण ’त्यांना’ पाहिजे ते प्रेक्षकांनी बघण्यापेक्षा, प्रेक्षकांना त्यांच्या आवडीचं मनोरंजन निवडण्याचं स्वातंत्र्य संगणकीय महाजालाच्या क्षितिजावर तळपायला लागलय ! ’तुमच्या’ मालकीच्या कांही गोष्टी: तुमच्या खास खाजगी अशा कांही वस्तू, गोष्टी, बाबी ज्या आजही तुमच्या घरांत अस्तित्वांत आहेत, त्या कदाचित उद्या तिथं नसल्या तर चक्रावून जावू नका. तुमच्या संगनकाची Hard-drive, तुमच्या संगणक प्रनाली ज्याचांत आहेत आणि ज्या तुम्ही पाहिजे तेंव्हा संगणकाच्या Hard-driveमधे समाविष्ट करू शकता त्या तुमच्याकडच्या CD,DVD वर असतील ना ? पण आतां ‘आपल्‌. माय्‌क्रोसॉफ्ट्‌, गूगल्‌ सारख्या संस्था यापुढ त्यांच्या सेवा बंद करतील आणि तुम्ही तुमचा संगणक सुरू केलांत की महाजालच एक सेवाप्रणाली म्हणून काम करायला लागेल आणि विंडोज्‌, गूगल्‌, मॅक्‌OS वगैरे सगळे महाजालाचे गुलाम होतील. तुम्ही एखाद्या चिन्हावर क्लिक्‌ केलंत की महाजालाचं महाद्वार उघडेल आणि कांही ’वाचवायचं’ असेल तरीही महाजाल त्याचं ग्रहण करून त्याला ’ग्रहण’ लागणार नाही याची काळजी घेईल. अर्थांत ’ते’ या महाजालावरच्या अब्जावधीगोष्टींम्धे हरवून जाईल कां ? ’आपल्या’ असनार्‍या बहुतेक गोष्टी कचर्‍यासमान होतील कां.. आणि छायाचित्रांचा तुम्ही जपलेला संगेह, जपलेल्या पुस्तकांतलं मोराचं पीस किंवा जाळीदार पिंपळ पान, एखादी महत्वाची CD ? या अमूल्य गोष्टी, ज्यांच्याशी तुमच्या अलवार भावना निगडींत आहेत त्यांचं काय होईल ? माहीत नाही... आणि शेवटी.. अर्थातचं ’स्वत्व’ ’सत्व’ आणि ’संपृक्तता’ गतस्मृतींत रमण्याचा आनंददायी अनुभव, स्वत:शी जपलेले अनमोल क्षण, त्यांचा पुन:प्रत्यय नाही तरी आठवणी, हे आपलं नेहमीचाच एक स्वप्न, असोशी असते. ते ’खाजगी’ पन आतां संपलच आहे. कारन बारा महिने चोवीस काळ तुमच्या अवतीभवती, रस्त्यावर, घरांत तुमच्या संगणकावर, चलत्ध्वनिसंचाचर छायक तुमच्यावर पहारा देताहेत. तुम्ही कुठे आहांत, काय करतां आहांत, अगदी अक्षांश-रेखांशासह ठिकाणाच्या अचूक माहितीसह तुमचं ’स्वत:’शी असण, तुमच स्वत:चं अवकाश ओरबाडताहेत. तुमची खरेदी, तुमच्या सवयी लकबी, या सगळ्यावर ’त्यां’चं नियंत्र्ण असणार आहे. तुमची खरेदी. पसंती ’ते’ बदलतील किंवा अगदी रद्द सुद्धा करतील उद्या...! आहांत कुठं ? फक्त एकच गोष्टं आपल्या ताब्यांत राहाणार..अगदी खात्रीपूर्वक...म्हणजे आपल्या ’सुवर्णमूल्य स्मृती. असो.. हे ही नसे थोडके.. पण सावध.. उद्या ’अल्झाय्‌मर्स्‌’..डिम्नेशिया किंवा ’स्मृतिभ्रंश’ त्यां पासूनही तुम्हाला वंचित करू शकेल ’स्मृतिभंशात्‌ बुद्धिनाशो बउद्धिनाशांत प्रणश्यती’ ***** अरुण काकतकर. 24ak47@gmail.com www.target point blank.blogger.arun kakatkar