’दोस्ती बिस्ती..’

सदर चित्रांत पाणीखात्यांत काम करणारे दोन कर्मचारी, तिसर्‍याचे पाय धरून त्याला उलट्या अवस्थेंत खड्ड्याच्या आंत त्याचं अर्धं शरीर जाईल अशा पद्धतीनं अधांतराधार देत आहेत. ’दोस्ती बिस्ती..’ येऽऽ दोऽऽस्ती, हम नहीं छोडेंगे फिसले भले पॉंव, साथ ना तोडेंगे पकडीवर आमच्या गड्या आहे तुझी भिस्त, बिनधास्त कर काम, ठरवू विश्वास तुझा रास्त आंत भले दिसेल तुला सगळच उलटं आहोत भक्कम बाहेर आम्ही काळिज ठेवुन सुलटं गंमत म्हणजे तीघांना एकदम एकच काम नको चिंता करू, नाही वेगळा मागणार दाम.. कुणाच्या तरी ताटांत ’तर्री’ बरोबर, पाय आणि नांगी तोडलेल्या अवस्थेंत, ’तुकड्या’ म्हणून पडण्याच्या भीतीच्या गर्तेंतून सुटका व्हावी म्हणून,, पोरांनी पकडून ठेवलेल्या टोपलीच्या नरकांतून बाहेर पडू पाहाणार्‍या खेकड्यांची एकमेकांचे पाय ओढण्याची स्पर्धा चाललेली असते. गल्ली ते दिल्लेच्या राजकारणांत, सफाई खात्यापासून अर्थखात्यापर्यंत नोकरशाहींत, उद्योग आणि व्यापार उदीम क्षेत्रांत उद्योजक आणि व्यावसायिक यांचीही ’सतास्थानं’ मिळविण्या आणि टिकविण्यासाठी एकमेकांचे ’पाय ओढण्या’पासून, सगळी तत्व, वचननामे, आश्वासनपत्र गुंडाळून ठेवत, एक मेकांचे ’पाय धरण्या’पर्यंत स्पर्धा सतत चालणार्‍या या जगांत, दोन सहकारी तिसर्‍याचे पाय ’आधार’ म्हणून धरून ठेवताहेत, हे चित्र खरतर असंभव वाटावं इतकं विरळा...पण मित्र हो, ही कुणा कलाकाराच्या कल्पनेंतून साकारलेली, कलाकृती नाही तर चक्क ’छायक-चक्षुर्वैहिसत्यम्‌’ वास्तव आहे. तुम्हाला ऑल्‌ द बेस्ट्‌ नाटकांतले तीन मित्र आठवताय्‌त ? एक मुका दुसरा आंधळा आणि तिसरा बहिरा एका सुंदर तरुणीशी संवाद साधण्यासाठी एकमेकाच्या शारीरिकत्रुटींवर मात करायला अहमहामिकेनं सरसावणारे.. किंवा ’दोस्ती’ नावाच्या हिंदी चित्रपटांतले मित्र ? एक आंधळा तर दुसरा लंगडा... ’मेरी दोस्ती, मेरा प्यार’ गात हिंडणारे पण याच बरोबर, सूर्याजी पिसालासारखे अस्तनींतले निखारे किंवा... शेक्स्पिअर्‌च्या ’ज्यूलिअस्‌ सीझर्‌ मधला,(सर्‌ रिचर्ड्‌ बर्टन्‌..पी‍टर्‌ ओ’टूल्‌) ’ओ:..ब्रूटस्‌ यू टू’...हा जागतिक स्तरावरचा प्रसिद्ध, दगाखोरीनं व्यथित कुठल्याही व्यक्तीच्या मनाचा चित्कार शब्दरूप करणारा, म्हणजे ज्यूलिअस्‌ सीझर्‌ची हत्या होतांना त्याच्या तोंडचा उद्गार... हत्या करणारा होता त्याचा विश्वासू मित्र सहकारी, राजकारणांतल्या डावपेचांचा सल्लागार कधीकधी कटांचा योजक. ब्रूटस्‌नं...पाठीमागून वार करून केल्री हत्या, चर्चमधे... तात्विक मतभेदांतून झालेल्या वादाची अतर्क्य परिणिती आणखी एक उदाहरणं..एका प्रसिद्ध इंग्रजी चित्रपटांतल्या पात्रांचं, ज्याचं नावच मुळी शीर्षक म्हणून वापरलं गेलं आहे.. बेकेट्‌, एक धर्मगुरू..त्याची हत्या केली त्याच्याच मित्रवत राजानं हेन्री २ नं, चर्चमध्येच मारेकरी घालून.. किंवा याच सूत्रावर बेतलेला राजेश खन्ना, अमिताभनं अभिनित केलेला ’नमक हराम’ हा हिंदी चित्रपट.. ही उदाहरणं ही सर्वज्ञात आहेत.. एखा्द्या घट्ट विणीच्या नात्याचं वर्णन करायचं असेल तर इंग्रजींत, एक खास वाक्प्रचार वापरतांत, ’We are not related but he is more than a brother to me'.. असं विधान करतांत, त्यांतल्या भावनेला द्विरुक्त करण्यासाठी. तर असं हे ’मैत्री’चं नातं. पण त्याला छेद देणारे चित्रपट कलाकृती, ऐतिहासिक घटना नजरेस पडतांत बालवयांत, तरुणपणी आणि मग कुशंका अंकुरायला लागतांत नकळत कवळ्या मनांत. माझा नातू तेरा वर्षांचा, काय म्हणाल माहिताय्‌ ? ’आजोबा , कशावरून त्या काठावरच्या दोघांना त्याला, ज्याला तुम्ही ’व्यावसायिक सहकारी’ वगैरे म्हणताय.. उलटा करून खड्ड्यांत टाकायचा नसेल कुठल्यांतरी सूडापोटी ?’ मी म्हटल ’असेल बाबा, ज्या रंगाच्या चष्म्यांतून बघावं तसं दिसतं ! ’ शिवाय एक वेगळी ’जमांत’ असते मित्रांची, माहीत आहे ?..उगवत्या सूर्याला वंदन करणार्‍यांची किंवा ’खुर्ची’ असेतो ;मैत्री’ (?) टिकवणार्‍यांची.. मी स्वत: खूप अनुभव घेतलाय म्हणून विश्वासानं सांगतोय...वेळीच ओळखा अशांना आणि खड्यासारखे वगळा आयुष्यांतून